CÁC GIAI ĐOẠN SỐT XUẤT HUYẾT
1. Các giai đoạn của sốt xuất huyết
Trước khi tìm hiểu về hình ảnh xuất huyết dưới da của bệnh sốt xuất huyết Dengue, chúng ta cần hiểu cơ bản về những giai đoạn của bệnh lý này.
Biểu hiện lâm sàng của sốt xuất huyết Dengue khá đa dạng, có thể từ nhẹ như chỉ có sốt kèm hình ảnh nốt xuất huyết dưới da cho đến thể nặng với biểu hiện sốc, xuất huyết niêm mạc/nội tạng hoặc suy đa cơ quan. Bệnh sốt xuất huyết có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, thậm chí là đe dọa tính mạng nếu bệnh nhân không được điều trị kịp thời.
Các giai đoạn sốt xuất huyết Dengue bao gồm:
Giai đoạn sốt: Diễn ra trong khoảng 3 ngày đầu với những biểu hiện như sau:
- Sốt cao đột ngột, liên tục, thân nhiệt có khi lên đến 39-40 độ C và không đáp ứng với thuốc hạ sốt;
- Bệnh nhân có thể có những triệu chứng khác như buồn nôn, nôn ói, chán ăn, đau đầu/hốc mắt/khớp, mỏi cơ, cảm giác uể oải và đôi khi kèm theo tình trạng viêm long đường hô hấp trên;
- Giai đoạn này bệnh nhân có thể xuất hiện hình ảnh xuất huyết dưới da.
Giai đoạn nguy hiểm: Xảy ra từ ngày thứ 3 đến ngày thứ 7. Bệnh nhân có xu hướng giảm sốt hoặc hết sốt, dẫn đến việc hiểu lầm rằng bệnh đã thuyên giảm. Tuy nhiên, đây chính là giai đoạn sốt xuất huyết nguy hiểm với những biểu hiện đặc trưng như sau:
- Hình ảnh sốt xuất huyết dưới da xuất hiện nhiều dần và đôi khi gây ngứa ngáy;
- Bên cạnh hình ảnh nốt xuất huyết dưới da thì bệnh nhân có thể xuất huyết niêm mạc với biểu hiện chảy máu cam, chảy máu chân răng, rối loạn kinh nguyệt hoặc rong kinh ở nữ giới;
- Xuất huyết tiêu hóa với đặc điểm đi ngoài phân lẫn máu đỏ hoặc đen, nôn ra máu tươi hoặc cục máu đông;
- Xuất huyết ổ bụng hoặc xuất huyết não, dẫn đến nguy hiểm tính mạng;
- Thoát dịch ra khỏi mạch máu và không được điều trị đủ dịch sẽ dẫn đến sốc sốt xuất huyết;
- Một số triệu chứng khác như li bì hoặc kích thích, vật vã, đau bụng, nôn ói nhiều, tiểu ít hoặc đau đầu dữ dội...;
Lưu ý: Các triệu chứng trên của giai đoạn nguy hiểm có thể xuất hiện ở các trường hợp sốt xuất huyết Dengue điển hình. Mặc dù đa phần bệnh nhân sẽ không có các dấu hiệu nêu trên mà tự khỏi hoặc đôi khi diễn biến âm thầm rồi đột ngột xuất hiện các biến chứng nguy hiểm;
Giai đoạn phục hồi: Bệnh nhân hết sốt từ 48 giờ trở lên, giảm mệt, tiểu tiện nhiều, thèm ăn trở lại và số lượng tiểu cầu hồi phục dần.
Với biểu hiện đặc trưng là sốt kèm hình ảnh nốt xuất huyết dưới da kèm những biểu hiện nêu trên, có thể nói sốt xuất huyết Dengue là căn bệnh cực kỳ nguy hiểm, có thể diễn biến nhanh và triệu chứng cũng rất đa dạng. Do hiện nay vẫn có vắc-xin phòng bệnh và thuốc điều trị đặc hiệu nên tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do sốt xuất huyết Dengue mỗi năm vẫn ở mức cao. Vì vậy khi nhận thấy hình ảnh sốt xuất huyết dưới da kèm các triệu chứng nghi ngờ thì bệnh nhân không được chủ quan, lơ là mà phải theo dõi và đến gặp bác sĩ thăm khám càng sớm càng tốt.
2. Phân biệt hình ảnh sốt xuất huyết dưới da và sốt phát ban
Tương tự sốt xuất huyết Dengue, sốt phát ban cũng là bệnh do virus gây ra với biểu hiện đặc trưng là sốt và nổi ban đỏ dưới da. Hiện nay có 2 nguyên nhân thường gặp nhất gây sốt phát ban là virus sởi và virus Rubella. Sốt phát ban thường xảy ra ở trẻ nhỏ, đường lây lan chủ yếu là hô hấp khi tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết mũi họng khi người bệnh ho hoặc hắt hơi. Sau khoảng thời gian ủ bệnh (thường khoảng 7 ngày), bệnh nhân bắt đầu xuất hiện những triệu chứng sau đây:
- Sốt: Có thể sốt nhẹ hoặc sốt cao và thường sốt cơn;
- Nổi ban đỏ dưới da trong vòng 12-24 giờ sau sốt với mức độ như thế nào tùy theo đặc điểm của virus gây bệnh và thể trạng của từng bệnh nhân. Dấu hiệu phát ban xuất hiện trong khoảng 3-5 ngày rồi biến mất;
- Một số biểu hiện khác của sốt phát ban bao gồm chảy nước mũi, hắt hơi, mệt mỏi, uể oải, đỏ mắt, chán ăn, quấy khóc, rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy.
Cách đơn giản nhất để phân nốt phát ban và hình ảnh xuất huyết dưới da trong bệnh sốt xuất huyết Dengue là dùng ngón tay cái và ngón trỏ để căng da tại vị trí nghi ngờ. Khi căng da chấm đỏ mất đi và khi buông ra thì màu đỏ hồi phục ngay cho thấy đó là nốt phát ban của sốt phát ban. Ngược lại, nếu vẫn thấy chấm đỏ li ti không lặn đi sau khi căng da thì đó là hình ảnh nốt xuất huyết dưới da do virus Dengue gây ra.
3. Theo dõi, điều trị sốt xuất huyết như thế nào?
Sốt xuất huyết Dengue chưa có thuốc đặc trị nên hiện nay các phương pháp điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng kết hợp với chế độ chăm sóc phù hợp. Dưới đây là một số điều cần lưu ý về vấn đề điều trị sốt xuất huyết Dengue:
- Những bệnh nhân được chẩn đoán mức độ nhẹ có thể tự điều trị tại nhà theo hướng dẫn của bác sĩ. Trong khoảng 3-7 ngày đầu tiên bệnh nhân cần theo dõi kỹ các triệu chứng bệnh;
- Nếu xuất hiện các dấu hiệu như lừ đừ, ngủ li bì hoặc vật vã, kích thích kèm theo tiểu ít, nôn nhiều, đau vùng hạ sườn, xuất huyết nặng với biểu hiện tiêu và nôn ói ra máu thì cần ngay lập tức đưa người bệnh đến bệnh viện;
- Trẻ em là đối tượng dễ sốt xuất huyết thể nặng như vào sốc hoặc tái sốc hơn người lớn.
Điều trị triệu chứng của sốt xuất huyết:
- Bệnh nhân sốt dưới 38.5 độ C nên áp dụng các biện pháp hạ sốt vật lý như mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, kết hợp lau mát vào trán, nách và bẹn;
- Bệnh nhân sốt từ 38.5 độ C trở lên thì ngoài chườm ấm cần cho bệnh nhân dùng thêm thuốc hạ sốt Paracetamol liều 10-15mg/kg, cách nhau 4 - 6 giờ. Lưu ý khi mắc bệnh sốt xuất huyết, đặc biệt khi có xuất hiện hình ảnh sốt huyết dưới da, bệnh nhân không được sử dụng Aspirin hoặc Ibuprofen để giảm đau hạ sốt vì nguy cơ dẫn đến xuất huyết nặng hơn;
- Uống nhiều nước và bồi hoàn các chất điện giải (khi sốt dưới 38.5 độ C): Hydrite và Oresol được khuyến cáo sử dụng để bù điện giải. Lưu ý bệnh nhân cần được cung cấp đủ nước cho cơ thể qua nước lọc, nước trái cây (dừa, cam...), sữa, súp hoặc cháo loãng. Trường hợp mất nước mức độ vừa và nặng, kèm theo nôn ói nhiều không tự ăn uống được thì cần truyền dung dịch Nacl 0.9%.
4. Chăm sóc bệnh nhân sốt xuất huyết
- Bệnh nhân không nên đi lại nhiều và cần nghỉ ngơi tại giường;
- Không ăn thức ăn có màu đỏ, đen hoặc nâu để tránh nhầm lẫn với tình trạng xuất huyết tiêu hóa khi đi tiêu phân đen;
- Ăn thức ăn dễ tiêu hóa và đặc biệt phải tăng cường bổ sung nước;
- Bệnh nhân điều trị ngoại trú tại nhà cần có người bên cạnh chăm sóc và theo dõi chặt chẽ các biểu hiện nguy hiểm của sốt xuất huyết. Nếu các triệu chứng không thuyên giảm mà có xu hướng nặng lên thì cần đưa bệnh nhân đến khám ngay tại các cơ sở y tế và bệnh viện gần nhất.
5. Dự phòng sốt xuất huyết như thế nào?
Biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa sự tấn công của bệnh sốt xuất huyết Dengue là tránh xa loài muỗi trung gian truyền bệnh bằng những cách sau:
- Giữ gìn vệ sinh khu nhà ở và nơi làm việc, đảm bảo luôn luôn thoáng mát, sạch sẽ, khô ráo bằng cách dọn dẹp thường xuyên, phát quang bụi rậm, phun thuốc diệt muỗi, không để nước tù đọng, không chứa nước trong vại, bể chứa mà phải đậy kín nắp để tránh muỗi đẻ trứng;
- Tránh muỗi đốt bằng cách ngủ trong màn che, mặc quần áo dài tay, bôi kem chống muỗi, thắp hương muỗi và sử dụng bình xịt côn trùng.
PHÒNG CHỐNG BỆNH SỐT XUẤT HUYẾT
I. Bệnh sốt xuất huyết là gì?
- Sốt xuất huyết là bệnh truyền nhiễm cấp tính, có thể gây thành dịch do vi rút dengue gây ra. Bệnh lây lan do muỗi vằn đốt người bệnh nhiễm vi rút sau đó truyền bệnh cho người lành qua vết đốt.
- Ở Việt Nam, bệnh lưu hành rất phổ biến, ở cả 4 miền Bắc, Trung, Nam và Tây Nguyên, bệnh xảy ra quanh năm nhưng thường bùng phát thành dịch lớn vào mùa mưa, nhất là vào các tháng 7, 8, 9, 10.
II. Sự nguy hiểm của bệnh sốt xuất huyết:
- Bệnh chưa có thuốc điều trị đặc hiệu và chưa có vắc xin phòng bệnh.
- Thường gây ra dịch lớn với nhiều người mắc có thể gây tử vong nhất là với trẻ em, gây thiệt hại lớn về kinh tế, xã hội.
- Bệnh sốt xuất huyết do vi rút gây ra với 4 típ gây bệnh, một người có thể mắc nhiều lần do nhiễm các typ vi rút khác nhau.
III. Đặc điểm của muỗi truyền bệnh sốt xuất huyết:
- Muỗi có màu đen, thân và chân có những đốm trắng thường được gọi là muỗi vằn.
- Muỗi vằn cái đốt người vào ban ngày, đốt mạnh nhất là vào sáng sớm và chiều tối.
- Muỗi vằn thường trú đậu ở các góc/xó tối trong nhà, trên quần áo đặc biệt quần áo cod mùi mồ hôi, chăn màn, dây phơi và các đồ dùng trong nhà.
- Muỗi vằn đẻ trứng, sinh sản ở các ao, vũng nước hoặc các dụng cụ chứa nước sạch ở trong và xung quanh nhà như bể nước, chum, vại, xô, chậu, giếng nước, hốc cây, hòn non bộ... các đồ vật hoặc đồ phế thải có chứa nước như lọ hoa, bát nước kê chạn, lốp xe, vỏ dừa, vỏ sữa chua, máng thoát nước mưa bị tắc...Muỗi vằn phát triển mạnh vào mùa mưa, khi nhiệt độ trung bình hàng tháng vượt trên 20ºC.
IV. Biểu hiện của bệnh sốt xuất huyết:
- Sốt cao đột ngột 39 - 400C, kéo dài 2 - 7 ngày.
- Đau đầu dữ dội ở vùng trán.
- Đau hốc mắt, đau người, các khớp
- Buồn nôn
- Phát ban
- Xuất huyết: dưới da, chảy máu mũi, ra kinh nguyệt bất thường, xuất huyết tiệu hóa….
V. Nguyên nhân tử vong:
- Shock do thoát dịch ra khỏi lòng mạch máu
- Xuất huyết nội tạng: tim, não, thận, xuất huyết tiêu hóa…
VI. Cần làm gì khi nghi ngờ bị sốt xuất huyết:
1. Đi khám tại cơ sở y tế để chẩn đoán và điều trị theo đơn bác sĩ; khám lại theo hẹn
2. Theo dõi và chăm sóc tại cộng đồng:
- Hạ sốt khi nhiệt độ cơ thể từ 38,50C trở lên bằng Paracetamol, lau người bằng nước ấm khi sốt cao
- Uống nhiều nước: dung dịch Oresol, nước trái cây…
- Ăn thức ăn lỏng, dễ tiêu: Cháo, súp, sữa, thực phẩm giàu vitamin C
- Nằm màn cả ngày và đêm, nghỉ ngơi tại giường
- Theo dõi hàng ngày các triệu chứng cho đến khi hết sốt 2 ngày
* Đến ngay cơ sở y tế khi có các dấu hiệu nguy hiểm sau:
- Mệt mỏi bất thường, nhiệt độ hạ nhanh dưới 360C; da xanh, lạnh và ẩm
- Chảy máu mũi hoặc chảy máu lợi, Có nhiều nốt xuất huyết trên da
- Nôn liên tục hoặc nôn ra máu
- Đi ngoài phân đen
- Ngủ li bì hoặc quấy khóc (trẻ em)
- Đau bụng
- Khát nhiều (khô miệng)
- Khó thở
VII. Cách phòng bệnh sốt xuất huyết:
Cách phòng bệnh tốt nhất: là diệt muỗi, lăng quăng/bọ gậy và phòng chống muỗi đốt.
- Loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, diệt lăng quăng/bọ gậy bằng cách:
+ Đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước để muỗi không vào đẻ trứng.
+ Thả cá hoặc mê zô vào các dụng cụ chứa nước lớn (bể, giếng, chum, vại...) để diệt lăng quăng/bọ gậy.
+ Thau rửa các dụng cụ chứa nước vừa và nhỏ (lu, chum, xô chậu…) hàng tuần.
+ Thu gom, hủy các vật dụng phế thải trong nhà và xung quanh nhà như chai, lọ, mảnh chai, mảnh lu vỡ, ống bơ, vỏ dừa, lốp/vỏ xe cũ, hốc tre, bẹ lá..., dọn vệ sinh môi trường, lật úp các dụng cụ chứa nước khi không dùng đến.
+ Bỏ muối hoặc dầu vào bát nước kê chân chạn/tủ đựng chén bát, thay nước bình hoa/bình bông.
- Phòng chống muỗi đốt:
+ Mặc quần áo dài tay.
+ Ngủ trong màn/mùng kể cả ban ngày.
+ Dùng bình xịt diệt muỗi, hương muỗi, kem xua muỗi, vợt điện diệt muỗi...
+ Dùng rèm che, màn tẩm hóa chất diệt muỗi.
+ Cho người bị sốt xuất huyết nằm trong màn, tránh muỗi đốt để tránh lây lan bệnh cho người khác.
- Tích cực phối hợp với chính quyền và ngành y tế trong các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch.